ရခိုင္သားရို႕နိန္႕စဥ္ရက္ဆက္ မ်က္ရည္က်လာရျခင္းသည္ အတိတ္က စည္ပင္သာယာ၀ေျပာတိုးတတ္ခဲ့ေသာ ေခတ္ေဟာင္းႀကီးကို သတိရလြမ္းဆြတ္တက္သက္ရံုတခုတည္းေၾကာင့္မဟုတ္။ ရခိုင္ျပည္သည္ ဗမာနယ္ခ်ဲ႕က်ဴးေက်ာ္သူရို႕၏ တိုက္ခိုက္သိမ္းပိုက္ ဖ်က္ဆီးျခင္းခံခဲ့ရၿပီး မီးေလာင္ျပာပုံဘ၀ က်ေရာက္ကာ အဖတ္ဆယ္၍မရေအာင္ ရခိုင္လူမႈဘ၀တခုလုံးလည္း ဖ်က္ဆီးျခင္းခံခဲ့ရသည္။ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ ကာကြယ္လာခဲ့ၾကေသာ စာပီ၊ ယဥ္ေက်းမႈ သမိုင္းအမြီအႏွစ္မ်ားကို ၿမီလွန္ဖ်က္ဆီးခဲ့ၾကသည္။ ရခိုင္လူမ်ိဳးတခုလုံးျပန္၍ ေခါင္းမေထာင္လာႏိုင္ေအာင္ မရပ္မစဲလူသတ္ပြဲႀကီးကို ႏွစ္ေပါင္း(၄၀)ေက်ာ္ က်င္းပခဲ့ၾကသည္။ ေဒနိန္႕ထက္ထိလည္း နိန္႕စဥ္ရက္ဆက္ လူ႕အခြင့္အေရးခ်ိဳးေဖါက္မႈမ်ားကို နည္းမ်ိဳးစုံျဖင့္ လုပ္ေဆာင္နိန္မႈမ်ားေၾကာင့္ က်နိန္ရေသာမ်က္ရည္မ်ားျဖစ္ၾကပါသည္။
ႏွစ္ေပါင္း(၄၀)ေက်ာ္ လူသတ္ပြဲႀကီးတြင္ ပထမ၄-ႏွစ္လူသတ္ပြဲႀကီးမွာ အရက္စက္ဆုံးႏွင့္ အဆိုးရြားဆုံးျဖစ္ၿပီး အျပစ္မဲ့ျပည္သူေပါင္း(၃)သိန္းနီးပါး အသက္ဆုံးယႈံးခဲ့ရသည္။ ဗမာနယ္ခ်ဲ႕ရို႕၏ လူမဆန္စြာ ရက္စက္ပုံမွာ နိန္ထြက္ဘုရင္ကြ်န္ေတာ္မ်ိဳးဟု ရီးသားပါဟိေသာ ၀ါးျပားမ်ားကို ရခိုင္ျပည္သူမ်ား၏ လည္ပင္းတြင္ ဆြဲစီျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ဤ၀ါးျပားမ်ားကိုဆြဲသူမ်ားကိုသာ အသက္ခ်မ္းသာခြင့္ပီးၿပီး ၀ါးျပားမဆြဲဘဲ ျငင္းဆန္သူမ်ားကို ရခိုင့္ေတာ္လွန္ေရးေခါင္းေဆာင္ႀကီး ဗိုလ္ေက်ာ္ထြီး၏ ဘက္ေတာ္သားဟု သတ္မွတ္လွ်က္ အဆုံးစီရင္ခဲ့ၾကသည္။(၄)ႏွစ္အတြင္း လူ ၃-သိန္းခန္႕ကို အဆုံးစီရင္ခဲ့ၾကလွ်င္ က်န္ေသာႏွစ္ေပါင္း ၃၀-ေက်ာ္တြင္ မည္၍မည္မွ်ကိုအဆုံးစီရင္သတ္ျဖတ္ခဲ့မည္ကို တြက္ဆက္ၾကည့္ႏိုင္ပါသည္။
ရခိုင္ေတာ္လွန္ေရးသမိုင္းတြင္ ထင္ရွားေသာ ေတာ္လွန္ေရးေခါင္းေဆာင္တဦးမွာ ဗိုလ္ခ်င္းပ်ံျဖစ္သည္။ ဗိုလ္ခ်င္းပ်ံသည္ ဗမာရို႕ သိမ္းပိုက္ထားေသာ ေျမာက္ဦးထီးနန္းကို အႀကိမ္ႀကိမ္သိမ္းပိုက္ႏိုင္ခဲ့ေသာ္လည္း ဗမာရို႕၏ညစ္ပတ္ေသာ နည္းပရိယာယ္ကို အလူးအလွိမ့္ခံခဲ့ရကာ ရခိုင္ျပည္ကို အၿပီးအပိုင္ မသိမ္းပိုက္ႏိုင္ခဲ့ေပ။ ဗမာရို႕၏ ညစ္ပတ္ေသာ နည္းမရိယာယ္မွာ ညည့္အခ်ိန္၌ ဗိုလ္ခ်င္းပ်ံတပ္မွ ရဲေဘာ္မ်ားအျဖစ္ ဟန္ေဆာင္လွ်က္ အျပစ္မဲ့ျပည္သူမ်ားကို ဖမ္းဆီးသတ္ျဖတ္ခဲ့ၾကသည္။ ျပည္သူမ်ားမွာ အလန္႕တၾကားျဖစ္လာခဲ့ၾကၿပီး ေက်းရြားမ်ား၌ပင္ ညည့္မအိပ္ရဲၾကေတာ့ဘဲ ေတာေတာင္ထဲတြင္ အလန္႕တၾကားအိပ္ခဲ့ၾကရသည္။ ေနာက္ပိုင္းတြင္ ဗိုလ္ခ်င္းပ်ံလည္း စည္းရုံးမႈပ်က္ျပားကာ ရခိုင္ထီးနန္းကို အႀကိမ္ႀကိမ္စြန္ ့ခြာ ထြတ္ၿပီးခဲ့ရသည္။
၁၈၂၄-ခုႏွစ္တြင္ မင္းသားႀကီးရႊီဘန္း၊ ေဒး၀န္းႀကီးေအာင္ေက်ာ္ရွီ၊ ၿမိဳ႕သူႀကီးေအာင္ေက်ာ္ဇံရို႕ ဦးေဆာင္ေသာ ရခို္င္ေတာ္လွန္ေရးအင္အားစုမ်ားသည္ အဂၤလိပ္ႏွင့္ သေဘာတူညီခ်က္မ်ားကို ရယူလွ်က္ ရခိုင္ျပည္ကို ျပန္လည္သိမ္းပိုက္ႏိုင္ရန္ ျပည္သိမ္းတိုက္ပြဲကို ဆင္ႏြဲခဲ့ၾကသည္။ ဤတိုက္ပြဲဆင္ႏြဲရာတြင္ ဗမာဘက္က စစ္သူႀကီးမဟာဗႏၶဳလကိုယ္တိုင္ လာေရာက္တိုက္ခိုက္ခဲ့ေသာ ပင္း၀ါတိုက္ပြဲမွာ နာမည္ေက်ာ္ၾကားၿပီး ျမန္မာဘက္မွ အက်အဆုံးမ်ားခဲ့ပါသည္။ (ဤပင္း၀ါတိုက္ပြဲေဒသသည္ ထိုးယခင္က ရခိုင္အေျမာက္အမ်ားနိန္ထိုင္ခဲ့ၾကၿပီး စည္ကားခဲ့ေသာ္လည္း ယၡဳအခါတြင္ ရခိုင္လူဦးေရမွာ မေျပာစေလာက္ေသာ အေရအတြက္သာ ဆက္လက္နိန္ထိုင္လွ်က္ဟိၿပီး အဂၤလိပ္ရို႕က ရာမူးဟုေခၚေ၀ၚၾကသည္။) ပန္း၀ါတိုက္ပြဲကို သဲသဲမဲမဲ ဆင္ႏြဲနိန္စဥ္ ရခိုင္ အဂၤလိပ္ ပူးတြဲတပ္ဖြဲ႕ရို႕သည္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ကို ရီေၾကာင္းမွ စတင္၀င္ေရာက္ တိုက္ခိုက္ခဲ့သည္၊ ဤကဲ့သို႕ ရီေၾကာင္းမွ၀င္ေရာက္တိုက္ခိုက္ေသာသတင္းကို ရလွ်င္ရခ်င္း မဟာဗႏၶဳလဦးေဆာင္ေသာ ဗမာတပ္ဖြဲ႕သည္ ရန္ကုန္သို႕ မရႈမလွဆုတ္ခြာခဲ့ရသည္။ ပင္း၀ါတိုက္ပြဲမွ အဆုတ္တြင္ မဟာဗႏၶဳလသည္ လမ္း၌တြိသမွ်ေသာ အျပစ္မဲ့ျပည္သူျပည္သားမ်ားကို သတ္ျဖတ္ခဲ့ပါသည္။ ဤသတ္ျဖတ္ခဲ့မႈကို အေၾကာင္းျပဳၿပီး ကုလားမႏိုင္ရခိုင္မဲဟူသည့္ စကားရပ္ ထြတ္ေပၚလာရျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ကုလားဟူေသာေ၀ါဟာရမွာ မ်က္ႏွာျဖဴ အဂၤလိပ္မ်ားကို ညႊြန္းဆိုေသာ စကားရပ္ျဖစ္ၿပီး အဂၤလိပ္ကို တိုက္မႏိုင္၍ ရခိုင္သားရို႕ကို သဲသဲမဲမဲ သတ္ျဖတ္ခဲ့ျခင္းကို ဆိုလိုပါသည္။ ရခိုင္သားရို႕ နိန္ ့စဥ္ရက္ဆက္ က်နိန္ေသာ မ်က္ရည္မ်ားသည္ အတိတ္က ဗမာနယ္ခ်ဲ႕ရို႕ ရက္ရက္စက္စက္သတ္ပစ္ခဲ့မႈကို ေအာက္မိတမ္းတရံုတခုတည္းျဖင့္ က်နိန္ရေသာ မ်က္ရည္စက္မ်ားျဖစ္ၾကပါသေလာ။
ရခိုင္သားရို႕သည္ အတိတ္က ဂစၦပျမစ္ရီတမွ်ေသာ မ်က္ရည္မ်ားက်ခဲ့ၾကရၿပီ၊ အခုလည္းနိန္႕စဥ္ရက္ဆက္ မ်က္ရည္က်နိန္ရတုန္းပင္။ ဘာသာမတူလူမ်ိဳးမတူေသာ ဘဂၤလီမူဆလင္မ်ားအေပၚ ျမန္မာစစ္အုပ္စု၏ လူ႕အခြင့္အေရးခ်ိဳးေဖါက္မႈမ်ားကို ကမၻာက ရင္ထုမနာ ႀကြီကြဲခံစားခဲ့ၾကေသာ္လည္း ရာစုႏွင့္ခ်ီ၍ ဗမာနယ္ခ်ဲ႕ရို႕က ရခိုင္လူမ်ိဳးကို မြားမ်ိဳပစ္ရန္ နည္းမ်ိဳးစုံျဖင့္ ႀကိဳးစားလာခဲ့မႈမ်ားကိုကား ဂရုမစိုက္ အေလးမထားလုပ္နိန္သည္ကို တြိရသည္မွာ အလြန္တရာမွ ၀မ္းနည္းႀကြီကြဲစရာေကာင္းလွပါသည္။ ရခိုင္ေဒသ၌ အျခားေဒသမ်ားမွာကဲ့သို႕ လူ႕အခြင့္အေရးမ်ားခ်ိဳးေဖါက္မႈမ်ား ဆိုးဆိုးရြားရြားဟိနိန္တုန္းပင္။ ပိုဆိုးသည္မွာ ျမန္မာႏိုင္ငံသို႔ ျပည္၀င္ခြင့္ဗီဇာပါေသာ ကမၻာလွည့္ခရီးသည္မ်ားကို ရခိုင္ျပည္သို ့မလားေရာက္ႏိုင္ေအာင္ နည္းမ်ိဳးစုံျဖင့္တားဆီးနိန္ျခင္းပင္ျဖစ္သည္။
ဗမာနယ္ခ်ဲ႕သမားရို႕၏ ညႇင္းပမ္းႏွိပ္စက္မႈဒါဏ္ေၾကာင့္ ရခိုင္သားရို႕သည္ တိုင္းျပည္ရပ္ရြာမ်ားကို စြန္႕ခြာလၽွက္ တျပည္တရြာ၌လားေရာက္ လုပ္ကိုင္နိန္ၾကရပါသည္မွာ စိုးရိမ္ဖြယ္ရာအေရအတြက္သို႕ ေရာက္ဟိနိန္ျပီဟု ရခိုင္ျပည္မွလာေသာ သတင္းမ်ားအရ သိဟိရပါသည္။ ရမ္းၿဗဲကြ်န္းဟိ အခ်ိဳ႕ေသာေက်းရြာမ်ားတြင္ လူပ်ိဳ ၊ လူရြယ္ လူလတ္မ်ားေတာင္ မက်န္ေတာ့ေၾကာင္း ၾကားသိနိန္ရပါသည္။ (၂၀၀၀)ခုႏွစ္ထုတ္ မိုးႀကိဳးစာေစာင္၌ေဖၚျပထားေသာ ကခ်င္ျပည္နယ္ဖားကန္႕ေဒသေရာက္ရခိုင္လူဦးေရမွာ မယုံၾကည္ေလာက္ေအာင္ (၅)သိန္းခန္႕အထိ ဟိနိန္ျပီဟုေဖၚျပထားပါသည္။ ကခ်င္ျပည္နယ္ဖားကန္႕တခုတည္း၌ လူဦးေရ ၅-သိန္းခန္႔ ဟိနိန္လွ်င္ ျမန္မာႏိုင္ငံေဒသအႏွံ႔အျပားႏွင့္ ျပည္ပသို႔ျပန္႔ႏွံ႔ေရာက္ဟိနိန္ၾကေသာ ရခိုင္လူဦးေရ မည္၍မည္မွ်ဟိမည္ကို တြက္ဆက္ၾကည့္ႏိုင္ပါသည္။ ရီျခားျမီျခားသို႔ ဤကဲ့သို႔ထြတ္ျပီးတိမ္းေယွာင္နိန္ၾကရသည္မွာ နယ္ခ်ဲ႔မိစာၦစစ္ဘီလူးရို႕၏ ၀င္ေရာက္ႏွိပ္စက္နိန္မႈေၾကာင္းသာျဖစ္ပါသည္။
ရခိုင္ျပည္သည္ သားငါး၊ ဆန္ရီ ၊ သဘာ၀သယံဇာတပြားမ်ားေသာ္လည္း နယ္ခ်ဲ႔မိစာၦစစ္ဘီလူးရို႕၏ ႀကီးစိုးခ်ယ္လွယ္နိန္မႈႏွင့္ လာဒ္ပီးလာဒ္ယူလုပ္နိန္မႈရို႕ေၾကာင့္ လာဒ္ပီးႏိုင္ေသာ ရခိုင္အမ်ိဳးသားတခ်ိဳႏွင့္ ဘဂၤလီမူဆလင္ စီးပြားေရးသမားမ်ားသာ စီးပြားေရးေယွာင္လည္နိန္ၾကေသာ္လည္း ရခိုင္ျပည္သူျပည္သားအမ်ားစုရို႕့မွာ ဆန္ကိုျမင္လွ်က္ႏွင့္ ထမင္းငတ္နိန္ရေသာအျဖစ္၊ ၿမီယာပိုင္လွ်က္ႏွင့္ ၿမီမဲ့့၊ ယာမဲ့၊ အိုးမဲ့၊ အိမ္မဲ့ျဖစ္ရကာ ကိုယ့္ရပ္ၿမီကိုစြန္႔ခြာၾကလွ်က္ တျပည္တရြာမွာ ရွာစားဖြီစားလုပ္နိန္ရေသာ ကြ်န္သေဘာက္ဘ၀ထက္ ဆိုး၀ါးေသာဘ၀ အဘယ္မွာဟိပါမည္နည္း။ ကြ်န္သေဘာက္ဘ၀ျဖင့္ နိန္ထိုင္နိန္ရသမွ်ကာလပတ္လုံး မ်က္ရည္ဆက္လက္က်ရအုံးမည္သာ။
